XU HƯỚNG CHUYỂN DỊCH HỌC TRỰC TUYẾN TRONG DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNNG LỰC VĂN HỌC

  BÀI THAM LUẬN KHOA HỌC TRONG HỘI THẢO CHUYỂN ĐỔI SỐ GIÁO DỤC

   TS. Nguyễn Thị Hậu - Chuyên gia GDPT

MỞ ĐẦU

Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn diện và làn sóng công nghiệp 4.0 đang định hình lại hệ sinh thái giáo dục toàn cầu, mô hình lớp học truyền thống ngày càng bộc lộ rõ những giới hạn trong việc đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng, cá thể hóa và phát triển toàn diện năng lực người học. Đặc biệt đối với môn Ngữ văn – một lĩnh vực đòi hỏi cao về tư duy, cảm thụ và năng lực biểu đạt – việc áp dụng mô hình học tập cá nhân hóa và trực tuyến không còn là xu hướng phụ trợ mà đang dần trở thành yêu cầu tất yếu.

Từ định hướng đổi mới phương pháp dạy học theo Chương trình GDPT 2018, mô hình “mô hình học tập cá nhân hóa và trực tuyến trong dạy học Ngữ văn ngoài nhà trường theo định hướng phát triển năng lực người học  – một hệ thống học tập trực tuyến, cá nhân hóa theo năng lực, có tính tương tác cao và tích hợp công nghệ – được đề xuất như một giải pháp đột phá, đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực người học trong kỷ nguyên số.

1. BỐI CẢNH VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN

Theo OECD Digital Education Outlook 2023, công nghệ số và học tập cá nhân hóa là hai trụ cột chủ lực thúc đẩy giáo dục hướng tới hiệu quả và công bằng. OECD nhấn mạnh:

“AI và các hệ thống học tập kỹ thuật số có thể cung cấp phản hồi theo thời gian thực, theo dõi tiến trình từng học sinh và từ đó xây dựng lộ trình học tập thích ứng” (OECD, 2023).

Tương tự, UNESCO Global Education Monitoring Report 2023 chỉ rõ:

“Các nền tảng học tập số đóng vai trò thúc đẩy công bằng giáo dục, bằng cách cung cấp cơ hội học tập linh hoạt, cá nhân hóa và có khả năng mở rộng”.

UNESCO cũng đặc biệt nhấn mạnh rằng chuyển đổi số không chỉ là thay đổi công cụ giảng dạy, mà là một cách tiếp cận mới nhằm thúc đẩy năng lực tự học, tư duy phản biện và sáng tạo – những năng lực then chốt của thế kỷ XXI.

Tại Việt Nam, dạy học Ngữ văn ngoài nhà trường hiện vẫn chịu ảnh hưởng nặng nề bởi mô hình luyện thi, truyền đạt một chiều và học vẹt. Môn Văn vì thế trở nên khô cứng, xa rời thực tiễn đời sống và năng lực tư duy. Điều này đòi hỏi phải có một mô hình thay thế hiệu quả hơn – mang tính cá nhân hóa, linh hoạt và phát triển toàn diện.

2. SO SÁNH MÔ HÌNH DẠY HỌC VĂN TRUYỀN THỐNG VÀ “VĂN TƯ DUY”

3. ĐIỂM MỚI VÀ GIÁ TRỊ CỐT LÕI CỦA MÔ HÌNH “VĂN TƯ DUY”

Mô hình “Văn tư duy” không đơn thuần là một khóa học online, mà là một hệ sinh thái học tập năng lực số hóa, phát triển trên ba trụ cột:

• Thấu hiểu người học: Hệ thống dữ liệu học tập được số hóa giúp giáo viên nhận diện chính xác điểm mạnh, điểm yếu của từng học sinh, từ đó xây dựng lộ trình cá nhân hóa phù hợp (customized learning path).
  
  

• Mở rộng tư duy học sinh: Từ kỹ năng đọc hiểu đến viết nghị luận, phản biện và sáng tạo, mô hình này hướng đến phát triển tư duy đa chiều, thay vì luyện đề rập khuôn.
  
  

• Phản hồi liên tục – học sâu: Thay thế mô hình truyền đạt một chiều bằng hệ thống tương tác tức thì, tạo điều kiện cho học sinh tự điều chỉnh tư duy, tăng cường khả năng học sâu (deep learning) và tự học chủ động.
  
  

5. PHÙ HỢP VỚI KỶ NGUYÊN SỐ

Theo World Economic Forum EdTech Report 2023, học tập trong tương lai mang tính di động – số hóa – cá nhân hóa. Mô hình “Văn tư duy” hoàn toàn đáp ứng những tiêu chí này:

• Học liệu số đa phương tiện, cập nhật liên tục
  
  

• Truy cập linh hoạt mọi lúc, mọi nơi
  
  

• Dữ liệu học tập được lưu trữ – phân tích – tối ưu hóa tiến trình học
  
  

• Nội dung học tập gamified và đa nền tảng – tăng động lực học sinh
  
  

6. DỰ BÁO VÀ KIẾN NGHỊ

Dự báo
Trong 5–10 năm tới, mô hình học Văn trực tuyến – cá nhân hóa sẽ trở thành chuẩn mực mới trong học tập ngoài nhà trường, nhất là ở bậc THCS và THPT. Nhu cầu về học tập linh hoạt, hiệu quả, ít áp lực thi cử sẽ gia tăng nhanh chóng.

Kiến nghị

• Với nhà trường: Tích hợp mô hình học cá nhân hóa qua hệ thống LMS, kết nối lớp học truyền thống với lớp học số.
  
  

• Với giáo viên: Được đào tạo lại về thiết kế học liệu số, ứng dụng công nghệ trong giảng dạy tư duy và phản biện.
  
  

• Với phụ huynh: Cởi mở với mô hình học tập hiện đại, hỗ trợ con chủ động lựa chọn lộ trình học theo năng lực cá nhân.
  
  

KẾT LUẬN

“Dạy văn trực tuyến ” không chỉ là một mô hình học Ngữ văn trực tuyến, mà là một chuyển hóa căn bản tư duy giáo dục:
Từ dạy học đại trà sang cá nhân hóa;
Từ luyện thi sang phát triển năng lực;
Từ tiếp nhận thụ động sang phản hồi chủ động.

Trong kỷ nguyên mà AI có thể dạy viết văn, chỉ những mô hình giáo dục giúp học sinh tư duy như một nhà văn, phản biện như một nhà nghiên cứu và viết như một công dân số mới có thể tồn tại và phát triển bền vững.

Đây không còn là tương lai – mà là hiện tại, nếu chúng ta đủ can đảm để thay đổi.

TS. NGUYỄN THỊ HẬU