ĐÁP ÁN ĐỀ THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC NGỮ VĂN: ĐỔI MỚI TỪ TƯ DUY ĐẾN THỰC TIỄN

ĐÁP ÁN ĐỀ THI ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC NGỮ VĂN: ĐỔI MỚI TỪ TƯ DUY ĐẾN THỰC TIỄN

(Nhân kết thúc đợt 2: Tập huấn về đề thi tốt nghiệp THPT cho giáo viên 20 tỉnh Nam bộ)
Hà Nội, 03/03/2025

1. Từ mục tiêu phát triển năng lực đến đổi mới kiểm tra, đánh giá

Chương trình Ngữ văn 2018 xác định rõ mục tiêu: phát triển phẩm chất và năng lực, trong đó năng lực là yêu cầu mới, đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong nội dung, phương pháp dạy học và đặc biệt là cách đánh giá kết quả học tập.

Khi mục tiêu chuyển từ “truyền đạt kiến thức” sang “phát triển năng lực”, việc thiết kế đề thi – từ kiểm tra thường xuyên, định kỳ đến các kỳ thi tuyển sinh và tốt nghiệp – buộc phải thay đổi theo. Đặc biệt, đáp án và hướng dẫn chấm cũng phải được xây dựng phù hợp với tư duy đánh giá năng lực, tránh tình trạng “đề mới – đáp án cũ”.

2. Đề thi theo định hướng năng lực: Đánh giá ngôn ngữ và văn học qua sản phẩm giao tiếp

Theo chương trình mới, năng lực Ngữ văn bao gồm:

• Năng lực ngôn ngữ

• Năng lực văn học

Cả hai đều thể hiện qua sản phẩm giao tiếp ngôn ngữ – tức là việc tiếp nhận và tạo lập văn bản trong các ngữ cảnh khác nhau.

Do đó, đề thi theo định hướng năng lực không thể thiếu hai phần cốt lõi:

• Đọc hiểu (tiếp nhận văn bản)

• Viết (tạo lập văn bản)

Điểm nhấn là: thí sinh phải vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào ngữ liệu mới, trong tình huống mới. Điều này đòi hỏi đề thi tránh sử dụng văn bản đã học thuộc lòng và loại bỏ dần lối học – viết văn mẫu.

3. Xây dựng đáp án đọc hiểu: Hướng mở, chú trọng tính đúng – đủ

Đáp án phần đọc hiểu cần trực diện và chính xác theo từng câu hỏi. Nếu yêu cầu xác định biện pháp tu từ, thì thí sinh chỉ cần nêu đúng tên biện pháp (ẩn dụ, nhân hóa...) mà không cần trình bày tác dụng, tránh sa đà lan man.

Đối với câu hỏi mở, đáp án không nên “đóng khung” vào một cách hiểu duy nhất. Đáp án mở sẽ nêu hướng tiếp cận và gợi ý các nội dung phù hợp, đồng thời chấp nhận các cách hiểu hợp lý, có lập luận, có sức thuyết phục. Đây là thay đổi rất cần thiết trong bối cảnh đánh giá năng lực.

4. Đáp án phần viết: Cần chú trọng cả “ý” và “văn”

Một văn bản viết tốt cần đạt hai yêu cầu:

• Ý: đúng, phù hợp, có chiều sâu và sáng tạo

• Văn: diễn đạt rõ ràng, hấp dẫn, đúng chuẩn tiếng Việt

Thực tế lâu nay, việc chấm văn thường thiên về “ý”, đếm ý cho điểm, bỏ qua yếu tố hình thức diễn đạt. Điều này dẫn đến những bài viết dù có đủ ý nhưng lại nghèo nàn về diễn đạt, thiếu thẩm mỹ ngôn ngữ.

Với định hướng mới, đáp án cần thể hiện rõ yêu cầu về hình thức:

• Diễn đạt mạch lạc

• Dùng từ chính xác

• Câu văn rõ ý

• Trình bày sạch đẹp, đúng ngữ pháp

Đồng thời, cần có quy định cụ thể về trừ điểm nếu mắc lỗi ngôn ngữ, đặc biệt là những lỗi nặng, lặp lại nhiều.

5. Tăng cường hiệu lực đánh giá bằng chuẩn hóa tiêu chí trừ điểm

Một số ý kiến cho rằng đáp án hiện nay vẫn có mục trừ điểm lỗi ngôn ngữ. Tuy nhiên, thực tế cho thấy mức trừ (thường là 0,25 điểm) quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe và không tạo áp lực cần thiết để học sinh – giáo viên cải thiện kỹ năng diễn đạt.

Đã đến lúc nâng cao yêu cầu về hình thức trình bày trong viết văn – một yêu cầu đã có từ chương trình 2018 nhưng chưa được triển khai quyết liệt. Đây là điều cần thiết và có thể thực hiện ngay từ kỳ thi đầu tiên theo CT mới (năm 2025).

6. Kết luận: Dạy viết – dạy cách diễn đạt trong sáng, chính xác và thẩm mỹ

Dạy học Ngữ văn cần hướng đến mục tiêu: giúp học sinh biết đọc – hiểu văn bản sâu sắc và biết viết – diễn đạt rõ ràng, chính xác, hấp dẫn.

Điều đó chỉ đạt được khi chúng ta đồng bộ hóa việc đổi mới nội dung, phương pháp và đánh giá, đặc biệt là trong thiết kế đáp án và hướng dẫn chấm.

Trong bối cảnh tiếng Việt đang bị sử dụng tùy tiện, kém chuẩn mực trên mạng xã hội và nhiều diễn đàn công cộng, nhà trường cần đóng vai trò chủ lực trong việc giữ gìn sự trong sáng và giàu đẹp của tiếng Việt, bắt đầu từ việc dạy – học – chấm bài viết văn một cách đúng chuẩn và nghiêm túc.